Skala Borga to narzędzie służące do subiektywnej oceny wysiłku fizycznego, szeroko stosowane w fizjoterapii i medycynie sportowej. Została opracowana przez szwedzkiego fizjologa Gunnar Borga w latach 60. XX wieku. Obecnie funkcjonują dwie wersje tej skali: oryginalna (6-20) oraz zmodyfikowana (0-10)
Skala oryginalna Rating of Perceived Exertion (RPE) – Ocena postrzeganego wysiłku
Oryginalna skala Borga, opublikowana w 1962 roku, obejmuje zakres od 6 do 20 punktów. Gunnar Borg celowo zaprojektował ją tak, aby wartości punktowe korelowały z częstotliwością bicia serca. Przykładowo, wynik 6 odpowiada tętnu spoczynkowemu (około 60 uderzeń na minutę), podczas gdy 20 wskazuje na maksymalny wysiłek (około 200 uderzeń na minutę). Dzięki czemu u osób z bradykinezją ocena wysiłku wg tej skali będzie korzystniejsza od pomiaru tętna.
Skala zmodyfikowana Borga
W 1982 roku Borg wprowadził zmodyfikowaną wersję skali, znaną jako CR-10 (Category Ratio). Ta wersja wykorzystuje zakres od 0 (brak wysiłku) do 10 (maksymalny wysiłek). Skala ta jest często postrzegana jako łatwiejsza w użyciu i interpretacji dla pacjentów, co przyczyniło się do jej szerokiego rozpowszechnienia.
Warto jednak zauważyć, że ocena wg tej skali nie jest intuicyjna. W moim osobistym odczuciu skala ta może być myląca, ponieważ wartość 5 nie oznacza umiarkowanego wysiłku, lecz ciężki wysiłek, a 6 to już bardzo, bardzo ciężki wysiłek. Ta obserwacja podkreśla znaczenie właściwego instruktażu pacjentów przy korzystaniu z tej skali.
Ważne jest również podkreślenie, że zmodyfikowanej skali Borga nie da się użyć w sposób jedynie analogowy od 0 do 10. Pacjent musi mieć przed sobą opisy wartości punktowych skali, aby móc prawidłowo ocenić poziom swojego wysiłku.
Zastosowanie
Obie wersje skali Borga służą do:
- Oceny intensywności wysiłku podczas rehabilitacji
- Monitorowania postępów w treningu
- Ustalania bezpiecznych limitów obciążenia dla pacjentów
- Edukacji pacjentów w zakresie samooceny wysiłku
Grupy pacjentów
Skala Borga jest szczególnie przydatna u:
- Pacjentów kardiologicznych
- Osób z chorobami układu oddechowego
- Sportowców w trakcie rehabilitacji
- Osób starszych
- Pacjentów z chorobami przewlekłymi
Zalety skali Borga
- Nieinwazyjność i łatwość zastosowania
- Możliwość wykorzystania bez specjalistycznego sprzętu
- Uwzględnienie indywidualnego postrzegania wysiłku
- Możliwość stosowania w różnych warunkach (np. w wodzie, gdzie pomiar tętna może być utrudniony)
- Korelacja z obiektywnymi wskaźnikami fizjologicznymi (tętno, poziom mleczanu)
Optymalne wartości w treningu
W treningu aerobowym i kardiologicznym optymalny poziom wysiłku zazwyczaj mieści się w przedziale 12-14 na oryginalnej skali Borga (6-20), co odpowiada umiarkowanemu lub nieco cięższemu wysiłkowi. Wartości te zazwyczaj korelują z 60-75% maksymalnej częstotliwości akcji serca. Dla skali zmodyfikowanej (0-10), odpowiadające wartości to około 3-4.
Należy jednak pamiętać, że optymalne wartości mogą się różnić w zależności od indywidualnych celów treningowych, stanu zdrowia pacjenta i zaleceń lekarza lub fizjoterapeuty.
Adaptacja skali do oceny duszności
Warto wspomnieć, że istnieje również adaptacja skali Borga służąca do oceny nasilenia duszności. Ta wersja jest szczególnie przydatna w ocenie pacjentów pulmonologicznych. Skala ta, znana jako zmodyfikowana skala Borga dla duszności, wykorzystuje ten sam zakres 0-10, ale opisuje stopień odczuwanej duszności zamiast ogólnego wysiłku fizycznego.
Ciekawostki
- Gunnar Borg, twórca skali, był nie tylko fizjologiem, ale także psychologiem. Jego interdyscyplinarne podejście przyczyniło się do stworzenia narzędzia, które łączy aspekty fizjologiczne i psychologiczne wysiłku.
- Skala Borga jest wykorzystywana nie tylko w medycynie i sporcie, ale także w ergonomii i badaniach nad wydajnością pracy.
- Borg wprowadził koncepcję „percepcji wysiłku” (perceived exertion), która zrewolucjonizowała sposób, w jaki naukowcy i praktycy podchodzą do oceny intensywności wysiłku.
- Skala Borga ma już ponad 60 lat, a nadal jest jednym z najczęściej używanych narzędzi do subiektywnej oceny wysiłku na całym świecie.
Wnioski
Skala Borga, zarówno w wersji oryginalnej, jak i zmodyfikowanej, stanowi cenne narzędzie w pracy fizjoterapeuty. Pozwala na skuteczne monitorowanie intensywności wysiłku pacjenta, co jest kluczowe w planowaniu i realizacji terapii. Wybór między skalą 6-20 a 0-10 powinien zależeć od specyfiki pacjenta i celów terapeutycznych.
Niezależnie od wybranej wersji, kluczowe jest odpowiednie przeszkolenie pacjentów w interpretacji skali. W obu skalach, pacjenci muszą mieć dostęp do pełnych opisów poszczególnych wartości, aby uniknąć błędnych interpretacji, o czym się zapomina, korzystając ze skali 0-10.
Skala Borga umożliwia lepszą komunikację między terapeutą a pacjentem, przyczyniając się do optymalizacji procesu rehabilitacji. Jej wszechstronność, widoczna w adaptacjach takich jak skala duszności, podkreśla jej wartość w różnych dziedzinach medycyny i fizjoterapii.
Źródła:
- Borg, G. (1962). Physical performance and perceived exertion. Lund: Gleerup
- Borg, G. (1982). Psychophysical bases of perceived exertion. Medicine & Science in Sports & Exercise, 14(5), 377-381
- https://borgperception.se/about/
- Jegier A. (2023). Nowczesna rehabilitacja kardiologiczna (E. Smolis-Bąk) – rodział I
- Grummt, M. (2024). Rating of Perceived Exertion: A Large Cross-Sectional Study Defining Intensity Levels for Individual Physical Activity Recommendations
Tekst zredagowany przy wsparciu Claude, asystenta AI stworzonego przez Anthropic.
