Rozwój ruchowy dziecka
Rozwój dziecka to jego przystosowanie do życia w środowisku, to doskonalenie jego umiejętności począwszy od tych najbardziej prymitywnych do coraz bardziej skomplikowanych. Aby dziecko rozwijało się prawidłowo, niezbędny do tego jest zdrowy ośrodkowy układ nerwowy. Najpierw w rozwój angażują się starsze struktury OUN tj. rdzeń przedłużony, pień mózgu, most itp. a następnie polepsza się funkcja kory mózgowej.
Niemowlę rozwija się w kierunku cefalokaudalnym, czyli począwszy od głowy, skończywszy na kończynach dolnych. Oznacza to, że dziecko najpierw zaczyna kontrolować części ciała położone wyżej. Niemowlę rozwija się także w kierunku od części proksymalnych do dystalnych. Łącząc te dwa kierunki rozwoju, jasne staje się, że dziecko najpierw zaczyna kontrolować głowę oraz mięśnie przykręgosłupowe, a dopiero potem ręce i stopy.
Dzieci rozwijają się różnym tempem. Przeglądając literaturę spotykamy się często ze sprzecznymi informacjami o prawidłowym rozwoju. Przyjmuje się, że od średniego czasu potrzebnego na opanowanie danej czynności przez niemowlę, czeka się jeszcze około sześciu tygodni, jeżeli nie występują żadne inne niepokojące sygnały ze strony niemowlaka.
Małego dziecko, które nie wykazuje jeszcze pełni świadomości, nie da się badać tak jak dorosłego. Dlatego też warto znać odruchy niemowlaka, które będą wskazywać nam czy ośrodkowy układ nerwowy rozwija się zgodnie z wiekiem malucha. Niektóre odruchy występują od urodzenia, inne pojawiają się po paru miesiącach, jedne wygasają, drugie ulegają modyfikacji, a jeszcze inne utrzymują się przez całe życie. Odruchy dziecka i ich zanikanie jest ściśle związane z jego rozwoje, np. zaniknięcie odruchu chwytnego dolnego jest warunkiem do rozwoju chodu. Niestety (jak pisałem wyżej), co książka to inny czas występowania i zanikania danego odruchu. Redagując ten artykuł kierowałem się więc wiedzą prowadzącej zajęcia z pediatrii.
Pierwszy miesiąc
Noworodek układa się w pozycji zgięciowej, kończyny górne są ugięte, tak samo kończyny dolne, przez co miednica znajduje się nad podłożem. Dziecko nie wykazuje kontroli głowy, co kompensowane jest przez wysokie ułożenie obręczy barkowej, które zmniejsza niekontrolowane ruchy głowy.
W pozycji na plecach nóżki są zgięte i uniesione nad podłożem. Plecy są zaokrąglone, nie występuje symetria ułożenia.
W pozycji pionowej, czyli kiedy noworodek trzymany jest pod pachami, można zauważyć odruch stąpania, czy też odruch chodu automatycznego, który zanika już w następnym miesiącu. Występuje również odruch podporowy, polegający na zgięciu kończyny dolnej i jej wyprostowaniu, kiedy stopa zostanie podrażniona.
Dziecko widzi niewyraźnie. Najlepiej z odległości około 30 cm. Potrafi na bardzo krótki okres skupić wzrok na twarzy matki. Kieruje wzrok w stronę światła. Potrafi obracać głową. W czasie snu a także poza nim może występować niekontrolowany uśmiech dziecka, to jednak nie ma związku z jego stanem emocjonalnym. Dziecko krzyczy głośno i żywo.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, chwytny, podporu, stąpania, Moro, Babińskiego, płaczu, szukania, chwytny dolny, skręcania tułowia (Galanta), toniczny szyi i błędnikowy.
Drugi miesiąc
W pozycji na brzuchu unosi głowę do kąta 45 stopni i utrzymuje przez około 10 sekund. Kształtują się krzywizny kręgosłupa, szczególnie lordoza szyjna. Mięśnie posturalne stają się silniejsze. Miednica już płasko leży na podłożu, barki ulegają obniżeniu, a łokcie kierują się na zewnątrz. Rośnie aktywność kończyn górnych. Odruch chwytny słabnie.
W pozycji pionowej zanika odruch podparcia i stąpania.
Polepsza się wzrok, dziecko zaczyna wodzić oczami. Przygląda się kolorowym rzeczom. Reaguje na dźwięki, wymawia pojedyczne głoski. Zaczyna się uśmiechać.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, chwytny, Moro, Babińskiego, płaczu, szukania,chwytny dolny, skręcania tułowia (Galanta), toniczny szyi i błędnikowy, uszno-powiekowy.
Trzeci miesiąc
W pozycji na brzuchu utrzymuje głowę przez 60 sekund w 90 stopniowym zgięciu. Miednica płasko spoczywa na podłożu, a tułów oparty jest na przedramionach.
W podtrzymywanym siadzie dziecko kontroluje głowę przez około 30 sekund – jest to pierwszy kamień milowy.
Dziecko głośno się śmieje, grucha, pojawiają się pierwsze łańcuchy sylabowe (ej-ej, ej-y-we, ej-ge), poznaje twarzy bliskich. Odwraca się w stronę mówiącej osoby i cieszy się, że zwraca się na nie uwagę. Podczas płaczu pojawiają się łzy.
W pozycji pionowej dziecko nie ugina kończyny dolne, nie chcę dotykać podłoża, nazywa się to astazją. Odruch ten utrzymuje się do VII miesiąca. W trzecim miesiącu zanika natomiast odruch chwytny.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, Moro, Babińskiego, płaczu, chwytny dolny, skręcania tułowia (Galanta), toniczny szyi i błędnikowy, uszno-powiekowy, astazja.
Czwarty miesiąc
W pozycji na brzuchu niemowlę próbuje wyprostować kończyny górne podczas podpierania się na przedramionach. Ciągle rośnie kontrola głowy, jej ruchy są już w zasadzie swobodne. Dziecko kończynami wykonuje ruchy przypominające pływanie.
W pozycji leżąc tyłem występuje symetria ułożenia – jest to bardzo ważny etap rozwoju. Następuje kontakt ręka-ręka, co wpływa na świadomość dziecka o swoich stronach ciała. Niemowlę obraca się z pleców na boki, chwyta zabawki.
W pozycji pionowej dalej występuje astazja. Odruch Moro zanika.
Zmysły ulegają doskonaleniu. Dziecko śmieje się, kiedy dorosły zakrywa i odkrywa twarz. Potrafi protestować.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, Babińskiego, płaczu, chwytny dolny, skręcania tułowia (Galanta), toniczny szyi i błędnikowy, uszno-powiekowy, astazja.
Piąty miesiąc
W leżeniu przodem prostuje przedramiona.
W leżeniu tyłem i w siadzie przekracza linię pośrodkową ciała, jest aktywne przy próbuje trakcyjnej i przez chwilę potrafi utrzymać pozycję siedzącą. Przyciąga brodę do klatki piersiowej jednocześnie wywołując retrakcji głowy, stymuluje to wyprost kręgosłupa. Kończyny dolne są wyprostowane. Obraca się z pleców na brzuch.
Niemowlę upuszcza przedmioty, patrzy na nie z zainteresowaniem. Wkłada zabawki do ust. Dziecko przekłada zabawki, papla, bawi się w wodzie.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, Babińskiego, płaczu, chwytny dolny, skręcania tułowia (Galanta), uszno-powiekowy, astazja.
Szósty miesiąc
Leżąc na brzuchu dziecko podnosi się tułów prostując kończyny górne. Rozgląda się.
Przez chwilę jest w stanie utrzymać pozycję siedzącą – kamień milowy. Kształtują się więc reakcje równoważne. Aby wykształciły się reakcje równoważne zaniknąć muszą odruchy toniczne szyi oraz odruch skręcania tułowia.
Dziecko gaworzy, jest lękliwe do osób obcych. Patrzy z zainteresowaniem w lustro.
Występujące fizjologiczne odruchy: ssania i połykania, Babińskiego, płaczu, chwytny dolny, uszno-powiekowy, astazja.
